«Η επιστήμη και η τέχνη ανήκουν σε όλον τον κόσμο, και μπροστά τους εξαφανίζονται όλα τα σύνορα» είπε κάπου κάποτε ο Γκαίτε για να περαστεί το μήνυμα της καλλιτεχνικής πεμπτουσίας στον αντίλαλο των αιώνων. Στην Ελλάδα, βέβαια, ο λαός αυτός φέρει πανευρωπαϊκή πρωτοπορία στην παραγωγή ηχομόνωσης σε κάθε άκουσμα ιστορικό – εκτός από τότε που συμφέρει. Εξού και η φασαρία που κάνει.
Αν και το ζήτημα παρήλθε, η μνήμη είναι νωπή και η δυσωδία παρέμεινε. Η «Ισορροπία του Νας» εκτόνωσε έναν νέο εθνικό διχασμό και η ελληνική μιντιακή καθημερινότητα πύκνωσε από ρήτορες εξοπλισμένους με επιχειρήματα ουσίας και περιεχόμενου, κάποια μεστά, αλλά κενά πτερόεντα που επεδείκνυαν το ηθικό ή ανήθικο της παράστασης, το πολιτικά βλάσφημο ή προοδευτικό στίγμα του. Οι ρητορικές κοκορομαχίες εδράστηκαν κατά κανόνα σε εξέταση του μηνύματος που περνά η παράσταση και σε σκανάρισμα συμβατότητας του μηνύματος αυτού με τα πολιτειακά ιδεώδη. Κατά την άποψή μου, αυτά όλα είναι περιττώς φασαριώδη. Όχι, φυσικά λόγω λήθης: κανείς δεν ξεχνά και ούτε πρόκειται να ξεχάσει τον Παύλο Μπακογιάννη ή την 17Ν, τον Ξηρό, τους Πυρήνες της Φωτιάς και κάθε άλλο ιδεολογικό παραλήρημα που μετατράπηκε σε οργάνωση, εχθρική προς την δημοκρατία και την ασφάλεια. Όμως, όλα αυτά εμπίπτουν στον ιερό –απαγορευτικά- ανεξέταστο χώρο του φρονήματος. Η ελευθερία γνώμης, έκφρασης και δράσης επιτρέπει στον καθένα αφενός να σκέφτεται ό,τι θέλει, αφετέρου να λέει και να κάνει ό,τι θέλει, εκτός αν προσβάλλει έτερον. Και όταν λέμε «προσβάλλει» εννοούμε την αυστηρά στενή νομική έννοια του όρου. Έτσι τίθενται τα όρια ελευθέρης δράσης σε ένα κράτος δικαίου. Όχι με την δημιουργία μιας αφηρημένης «ιδέας» τιμής κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν της προσωπικής μας ηθικής που γενικέυσαμε βεβιασμένα επιβάλλοντάς την ως σύμβολο άξιο προστασίας ετσιθελικά.
Ωστόσο, στην περίπτωση του Εθνικού Θεάτρου παρεισφρέει εκτός του ζητήματος της ελευθερίας των τεχνών και η οικονομική ελευθερία των πολιτών, όπως αυτή εκφράζεται δια της ανταποδοτικότητας. Εξηγούμαι: μέρος του φορολογηθέντος εισοδήματος ολοκληρώνει τον κύκλο του ως επιχορήγηση στο ΝΠΙΔ του Εθνικού Θεάτρου, meaning πως δεις δεν δεις την παράσταση, έχεις ήδη πληρώσει για αυτήν (χωρίς να συμπεριλάβουμε το επιπλεόν του εισητηρίου)! Και αυτό ισχύει για κάθε λογής καλλιτεχνικό εγχείρημα του Εθνικού. Επί του πρακτέου, συγκρούονται οι δύο προαναφερθείσες ελευθερίες ή μάλλον – καλύτερα – αναφύεται η πρώτη χρησιμοποιώντας ως θεσμικό λίπασμα την δεύτερη.
Γνώμη μου; Ντόρος ακροτήτων επί ματαίου. Το Εθνικό Θέατρο θα μπορούσε κάλλιστα να υπογράψει ως ΝΠΙΔ σύμβαση με το ελληνικό κράτος είτε γενικά είτε επί του συγκεκριμένου θεατρικού έργου που θα περιέχει «ρήτρα αποζημίωσης διαφέροντος». Λεπτομερέστερα, από το ποσό της κρατικής επιχορήγησης στο Εθνικό Θέατρο, ένα μέρος μάλλον διατίθεται για συγκεκριμένο έργο. Όποτε αυτό συμβάινει και αν διαπιστωθεί ότι τα έσοδα δια του εισητηρίου που ορίζουν την ζήτηση είναι μικρότερα από το μέρος αυτού που διατέθηκε στο έργο, τότε ενεργοποιείται η ρήτρα και το Εθνικό Θέατρο θα υποχρεούται σε αποζημίωση για το διαφέρον, επιστρέφοντας έτσι στο Υπουργείο Πολιτισμού εκείνο το «κενό επένδυσης».
Και επειδή επανάληψις μήτηρ πάσης μαθήσεως, παίρνω το ρίσκω να εκνευρίσω: σε μια φιλελεύθερη πολιτεία ΟΛΟΙ έχουν λόγο, ΌΛΟΙ έχουν έκφραση. Η τέχνη ως ο διάλογος μεταξύ των γενεών πρέπει να προστατευθεί από την φίμωση, ακόμη και με το ρίσκο να προσπαθήσουν να καταχραστούν τον διάλογο αυτόν δια μηνυμάτων μισανθρωπισμού μειονεκτικοί εγκληματίες και τρομοκράτες. Κι αυτό γιατί ποιος είναι τούτος ειλικρινά που όρισε το όριο του καλλιτεχνικά συμβατού ή μη; Κι αυτός που το όρισε, ποιος τον διόρισε; Αδιέξοδη αναδρομή. Ο Φιλελευθερισμός είναι η ιδεολογία της διαδικασίας όχι του περιεχομένου. Αυτό μας ξεχώριζε ανέκαθεν από την Αριστερά. Ότι είχαμε εξ αρχής και μέχρι τέλους το θάρρος και το κουράγιο να πολεμήσουμε το «κτήνος» εντός πλήρους θεσμικής θέας – όχι αφάνειας και απαγόρευσης.
Την ημέρα που η φιλελεύθερη Πολιτεία τιτλοφορήσει θεσμικά το «κτήνος» δείχνοντας το με το δάχτυλο, θα είναι η μέρα που θα του χει πλεόν μοιάσει. Και το μόνο που θα θυμίζει πλεόν «Φιλελευθερισμό», θα είναι το αρχικό «Φ» και η κατάληξη «ισμός»…
