Η Ευρώπη του σήμερα δέχεται αλλεπάλληλα πλήγματα αναφορικά με την επίτευξη των πρωταρχικών της στόχων για ασφάλεια, προστασία και σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στους κόλπους της. Με αφορμή τα τεράστια προσφυγικά κύματα από τη Μέση Ανατολή, τις πολύνεκρες τραγωδίες στο Αιγαίο αλλά και της αιματηρές τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι τέθηκε στο επίκεντρο του Ευρωπαϊκού προβληματισμού η ανάγκη ενίσχυσης της FRONTEX και απόδοσης στην υπηρεσία περισσότερων εξουσιών. Οι υπουργοί εσωτερικών της Γαλλίας και της Γερμανίας, υπέρμαχοι της απόδοσης στην FRONTEX εξουσίας να παρεμβαίνει σε εξαιρετικές περιστάσεις στα σύνορα με δική της πρωτοβουλία και χωρίς προηγούμενο αίτημα κράτους –μέλους, κατέθεσαν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Κομισιόν) σχετικό αίτημα ενώ ο πρόεδρος της επιτροπής Ζαν – Κλοντ Γιούνκερ αναφέρθηκε στην αποτυχία κρατών όπως η Ελλάδα να διαφυλάξουν τα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε., αλλά και στην συστηματική άρνησή τους και ολιγωρία τους στο να απευθύνουν αίτημα βοηθείας στην FRONTEX. Στην Σύνοδο Κορυφής που ακολούθησε στις 18/12/2015 στις Βρυξέλλες οι Ευρωπαίοι ηγέτες υποσχέθηκαν να δημιουργήσουν εντός εξαμήνου μία αναβαθμισμένη FRONTEX .Οι διαπραγματεύσεις κατά την Σύνοδο ήταν δύσκολες και η απόφαση έχει προκαλέσει τις αντιδράσεις πολλών κρατών -μελών μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα που δηλώνουν πως θέλουν να αφαιρεθεί το αμφιλεγόμενο τμήμα της πρότασης που δίνει στην FRONTEX δικαίωμα παρέμβασης χωρίς την συγκατάθεση κράτους – μέλους καθώς κάτι τέτοιο θα σημάνει εκχώρηση της εθνικής τους κυριαρχίας και θα αντίκειται στα εθνικά τους συντάγματα. Ας δούμε όμως τι ακριβώς είναι η FRONTEX και ποιες είναι οι αρμοδιότητες και τα καθήκοντά της με την μορφή που έχει σήμερα.
Με την υπογραφή της συνθήκης Σένγκεν και την κατάργηση των εσωτερικών συνόρων της Ένωσης κατέστη επιτακτική η ανάγκη της σχολαστικότερης διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων έτσι ώστε να προασπίζεται μέσω του ελέγχου των πληθυσμιακών ροών η ασφάλεια εντός της Ένωσης. Έτσι λοιπόν το 2004 ιδρύθηκε η FRONTEX, η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία για την Διαχείριση της Επιχειρησιακής Συνεργασίας στα Εξωτερικά Σύνορα των Κρατών Μελών της Ε.Ε., που άρχισε να λειτουργεί το 2005 και συνεχίζει την λειτουργία του έως τις μέρες μας νομιμοποιούμενος από τον Κανονισμό (Ε.Ε.) αριθ.1168/2011 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ.2007/2004 του Συμβουλίου σχετικά με την σύσταση ευρωπαϊκής υπηρεσίας για την διαχείριση της επιχειρησιακής συνεργασίας στα εξωτερικά σύνορα. Οι αρμοδιότητες της FRONTEX είναι οι εξής:
– Ο σωστός σχεδιασμός και συντονισμός της επιχειρησιακής συνεργασίας μεταξύ των κρατών – μελών στην διαχείριση των εξωτερικών θαλάσσιων, χερσαίων και εναέριων συνόρων. Εδώ πρέπει να σημειωθεί πως ο συντονισμός γίνεται με τη χρήση προσωπικού και εξοπλισμού των χωρών – μελών ενώ οι δραστηριότητες της FRONTEX είναι συμπληρωματικές αυτών που αναλαμβάνουν οι αρμόδιες Εθνικές Υπηρεσίες,
– Η παροχή βοηθείας στην εκπαίδευση των φρουρών των εθνικών συνόρων έτσι ώστε να υπάρχει παντού αποτελεσματική προστασία μέσω κοινών προδιαγραφών εκπαίδευσης (π.χ. σεμιναρίων και επιμορφωτικών προγραμμάτων),
– Ο συντονισμός των κοινών επιχειρήσεων επαναπατρισμού αλλοδαπών,
– Η εκπόνηση αναλύσεων κινδύνου (εξέταση απειλών και πιέσεων στα εξωτερικά σύνορα των χωρών) με σκοπό να προβούν τα κράτη – μέλη στις απαραίτητες προληπτικές ενέργειες,
– Η δημιουργία ευρωπαϊκών ομάδων συνοριοφυλάκων και βάσεων δεδομένων για τον διαθέσιμο εξοπλισμό έτσι ώστε να επιτευχθεί άμεση δράση σε περίπτωση ανάγκης ”ταχέων επεμβάσεων” ΥΣΤΕΡΑ ΑΠΟ ΑΙΤΗΜΑ ΚΡΑΤΟΥΣ – ΜΕΛΟΥΣ,
– Η παροχή βοήθειας στα κράτη – μέλη που χρειάζονται αυξημένη τεχνική και επιχειρησιακή συνδρομή στα εξωτερικά τους σύνορα (π.χ. επείγουσα ανθρωπιστική βοήθεια και επιχειρήσεις διάσωσης στην θάλασσα),
Ας δούμε τώρα τι θα προβλέπει η νέα FRONTEX :
– H νέα δύναμη θα έχει δικαίωμα άμεσης δράσης σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης και θα παρεμβαίνει χωρίς να χρειάζεται αίτημα από το κράτος – μέλος.
– Μέχρι σήμερα οι δυνάμεις της FRONTEX είχαν επικουρικό ρόλο, δηλαδή συνέδραμαν στο έργο της Αστυνομίας και του Λιμενικού ενώ το γενικό πρόσταγμα το είχαν οι ελληνικές αρχές. Με τη νέα FRONTEX o ”Συνοριο-στρατός” θα έχει εποπτικό και συντονιστικό ρόλο στην προστασία των συνόρων. Θα δημιουργηθεί μάλιστα ένα ”Στρατηγείο” που θα παίρνει τις αποφάσεις και θα στελεχωθεί με αξιωματούχους από διάφορες χώρες της Ε.Ε.
– Στόχος η δημιουργία μίας μόνιμης δύναμης 1000 ατόμων μέχρι το 2020, αφού τα κράτη – μέλη θα είναι υποχρεωμένα να συνεισφέρουν με συγκεκριμένο αριθμό συνοριοφυλάκων και αστυνομικών. Για πρώτη φορά επίσης η υπηρεσία θα έχει τη δυνατότητα να προμηθεύεται η ίδια εξοπλισμούς και να χρησιμοποιεί ένα απόθεμα τεχνικού εξοπλισμού που θα παρέχεται από τα κράτη – μέλη.
– Θα ιδρυθεί ένα ευρωπαϊκό γραφείο επαναπατρισμών που θα αναλάβει τη συστηματική επιστροφή μεταναστών στις χώρες τους. Το γραφείο αυτό αναμένεται να κάμψει τις αντιστάσεις χωρών που μέχρι σήμερα δεν συνεργάζονται και δεν δέχονται υπηκόους τους, καθώς θα επιβάλλει πολύ αυστηρές κυρώσεις σε όσους δεν εφαρμόζουν τους κανονισμούς και τις διακρατικές συμφωνίες. Η Ε.Ε. θα αναλάβει εφεξής τα έξοδα των επαναπατρισμών, τα οποία ήταν δυσβάσταχτα για χώρες που βρίσκονται στη δίνη της οικονομικής κρίσης.
– Αισθητά πιο δαπανηρή θα είναι για την Ε.Ε. η ενισχυμένη FRONTEX σε σχέση με παλαιότερα. Το κόστος αναμένεται να φτάσει κοντά στα 280.000.000 ευρώ ετησίως ενώ το παλιό κόστος έφτανε περίπου στα 140.000.000 ευρώ ετησίως.
Είναι προφανές πως στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων τίθεται μία προοπτική σημαντικής ενίσχυσης της FRONTEX με ουσιώδεις παρεμβατικές εξουσίες. Ας εξετάσουμε όμως στο σημείο αυτό την μέχρι σήμερα δράση της Υπηρεσίας και την στάση της απέναντι στα προβλήματα που καλείται να ρυθμίσει. Καταρχάς πρέπει να σημειωθεί πως συχνά οι δράσεις της FRONTEX καλύπτονται από ένα μεγάλο σύννεφο διαφθοράς και αδιαφάνειας που γεννά πολλά αναπάντητα ερωτήματα και στερεί τη δυνατότητα ορθής απόδοσης ευθυνών. Περίτρανο παράδειγμα μελανών σημείων στη δράση της, αποτελεί το περιφερειακό πρόγραμμα Ποσειδώνας, μια επιχείρηση που καλύπτει τα ελληνικά και τα βουλγαρικά χερσαία σύνορα αλλά και τα ελληνικά θαλάσσια και λειτουργεί από το 2011. Για το πρόγραμμα αυτό η FRONTEX έχει κατηγορηθεί πως είναι συνένοχη μαζί με τις αντίστοιχες εθνικές κυβερνήσεις για απροκάλυπτες παραβιάσεις των αρχών του Ευρωπαϊκού και του Διεθνούς Δικαίου όπως την αρχή που λέει ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα να φύγει από οποιαδήποτε χώρα συμπεριλαμβανομένης και της χώρας καταγωγής του (UDHR άρθρο 13), της αρχής της μη επαναπροώθησης , της αρχής του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ που απαγορεύει βίαιες πράξεις εκφοβισμού και κακομεταχείρισης εναντίον ευάλωτων ατόμων και της αρχής ότι ο καθένας έχει δικαίωμα να αιτηθεί ασύλου και προστασίας σε μια χώρα όταν το επιβάλλουν οι συνθήκες. Όσον αφορά μάλιστα τις διαδικασίες της ταυτοποίησης έχουν καταγραφεί πολλές περιπτώσεις ατόμων των οποίων η ταυτοποίηση ήταν λανθασμένη ενώ πολλές φορές η Υπηρεσία αδυνατεί να δράσει όπως το απαιτούν οι συνθήκες λόγω ελλιπούς επάνδρωσης και εξοπλισμού. Συνεπώς ο καλύτερος προγραμματισμός και συντονισμός της FRONTEX, η εξυγίανσή της και η πρόβλεψη ενός νομικού πλαισίου που να καθορίζει την ευθύνη της αποτελούν επιτακτική ανάγκη για να επιτελέσει σωστά το έργο της και το κυριότερο να αποδοθεί ο απαιτούμενος σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα. Θα συμφωνήσω με τη δήλωση του επικεφαλής της FRONTEX Φαμπρίς Λεγκερί, πως «Εάν κάθε κράτος διαχειριστεί την κρίση από τη γωνίτσα του, χωρίς συντονισμό με τους γείτονές του, η ροή δεν θα σταματήσει να περνά από τη μια χώρα στην άλλη, εις βάρος όλων». Αλλά η απόδοση υπερεξουσιών στην FRONTEX είναι κάτι που έχει δημιουργήσει τεράστιο διχασμό στον πολιτικό κόσμο με τους υπερασπιστές της ιδέας να εκθειάζουν την αναγκαιότητα και την αποτελεσματικότητα της εφαρμογής της και από την άλλη πολιτικούς κυρίως της Ανατολικής Ευρώπης να μιλάνε για αντιδημοκρατική και ασυμβίβαστη με την εθνική κυριαρχία πρόταση. Αδιαμφισβήτητα μια δύναμη που ουσιαστικά δεν θα διοικείται από τα κράτη – μέλη και μέχρι στιγμής δεν ξέρουμε πού θα λογοδοτεί, δημιουργεί αμφιβολίες για την ορθή, αμερόληπτη και αποτελεσματική λειτουργία της και για τον λόγο αυτό χρήζει αναγκαιότητας η θέσπιση ισχυρού νομοθετικού πλαισίου που θα διασφαλίζει την εξυγίανση της δράσης της και θα λειτουργεί ως δικλείδα ασφαλείας , ώστε να μην υπάρχει υποκίνηση από ισχυρά πολιτικά συμφέροντα. Το ζήτημα είναι κρίσιμο, οι εντάσεις που θα προκύψουν κατά τις διαδικασίες θέσπισης μιας νέας FRONTEX θα είναι πολυάριθμες και αναμένουμε λοιπόν τις εξελίξεις.
