Το 2016 ήταν δίχως άλλο μία χρονιά με πολύ σημαντικά και αξιοσημείωτα γεγονότα στο πεδίο των διεθνών σχέσεων. Εκλογικές αναμετρήσεις, τρομοκρατικές επιθέσεις, μία παρ’ ολίγον ανατροπή ενός καθεστώτος και δημοψηφίσματα συνθέτουν το παζλ ενός έτους με σημαντικές στιγμές που δημιουργούν νέα δεδομένα για τον πλανήτη ενόψει της άφιξης του 2017, μιας χρονιάς με δυνάμει εξίσου αξιομνημόνευτα γεγονότα, ιδίως στη γηραιά ήπειρο. Ας δούμε όμως τα πιο αξιόλογα, εκείνα με τη μεγαλύτερη προβολή και σημασία για το διεθνή χώρο, που συνέβησαν παγκοσμίως.
Ξεκινώντας τη μελέτη μας, οι εκλογές της 8ης Νοεμβρίου του 2016 στις Η.Π.Α. επέφεραν αλλαγή των δεδομένων, με τον Donald Trump (Ντόναλντ Τραμπ) να αναδεικνύεται μεγάλος νικητής, όντας το “αουτσάϊντερ” για την προεδρία, έναντι της υποψήφιας των Δημοκρατικών, Hillary Clinton (Χίλαρι Κλίντον). Οι πολίτες των Η.Π.Α. επέλεξαν να πάνε κόντρα στο “κατεστημένο” και να ψηφίσουν “αντισυστημικά”, εκφράζοντας έτσι τη δυσαρέσκειά τους προς το “παλιό”, καθοδηγούμενοι και από την προεκλογική ρητορική του νεοεκλεγέντος προέδρου, στην οποία τονίζεται το αίσθημα του έθνους – κράτους, με έντονο το στοιχείο του απομονωτισμού. Το σλόγκαν με τίτλο “Make America Great Again” (= να κάνουμε ξανά σπουδαία την Αμερική) φαίνεται πως είχε μεγάλη απήχηση μεταξύ των Αμερικανών πολιτών, ενώ παράλληλα η αδυσώπητη (άλλοτε δίκαια και άλλοτε άδικη) κριτική προς το πρόσωπό του φαίνεται πως λειτούργησε υπέρ του, μιας και συγκέντρωνε ολοένα και περισσότερους ψηφοφόρους γύρω του. Έτσι, μία νέα εποχή ανοίγει για την εξωτερική πολιτική των Η.Π.Α., τόσο στις σχέσεις με τη Ρωσία όσο και με την Κίνα, καθώς είναι γνωστή η αμοιβαία εκτίμηση μεταξύ των Trump και Putin, ενώ ενδεικτική είναι και η αναθεώρηση του εμπορικού καθεστώτος με τους κινέζους, με τον D. Trump να εκφράζει τη βούλησή του για αλλαγές, για το αμερικάνικο εμπόριο, προς την κατεύθυνση του προστατευτισμού. Ακραίες χαρακτηρίζονται οι θέσεις του και για το εσωτερικό της χώρας, ιδίως στην εθνική ασφάλεια και την ανάσχεση της μετανάστευσης από το Μεξικό. Tαυτόχρονα αναμένεται με μεγάλο ενδιαφέρον η επιλογή των προσώπων που θα στελεχώσουν το υπουργικό του συμβούλιο, καθώς μέχρι στιγμής οι επιλογές του είναι άνθρωποι κατά κύριο λόγο από τον επιχειρηματικό χώρο με πρώην στελέχη των ενόπλων δυνάμεων στις θέσεις ευθύνης για θέματα εθνικής ασφαλείας. Η ανάληψη των καθηκόντων του είναι στις 20/01/2017.
Εν συνεχεία, η προσπάθεια για ανατροπή της κυβέρνησης του Τούρκου προέδρου Recep Tayyip Erdoğan (Ταγίπ Ερντογάν) στις 15/07/2016 είναι ένα από τα γεγονότα που συνέβαλαν στην αποσταθεροποίηση της χώρας, στην αλλοίωση της εικόνας της στο εξωτερικό, και τη διατάραξη των σχέσεών της με χώρες όπως οι Η.Π.Α, αλλά και η Ελλάδα (π.χ. με την έκδοση 8 Τούρκων αξιωματικών που θεωρήθηκαν υπαίτιοι για τη συμμετοχή τους στο πραξικόπημα και ζήτησαν άσυλο στη χώρα μας). Ο Τούρκος πρόεδρος απέδωσε την ευθύνη στον ιμάμη Fethullah Gülen (Φετουλάχ Γκιουλέν), ο οποίος ζει στις Η.Π.Α. ως εξόριστος, με τον ηγέτη της χώρας να πιέζει έντονα τις Ηνωμένες Πολιτείες για την έκδοσή του, με συνεχή διαβήματα προς το υπουργείο Δικαιοσύνης των Η.Π.Α., κάτι που είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργήσει προβλήματα στις διμερείς σχέσεις των δύο χωρών. Η αποσταθεροποίηση της Τουρκίας έχει ως επακόλουθο και την όξυνση της προκλητικότητάς της απέναντι στην Ελλάδα σε ό,τι αφορά ζητήματα διεθνούς δικαίου και εδαφικών διεκδικήσεων, αλλά και απέναντι στην Ε.Ε., με την απειλή για κατάρρευση της συμφωνίας για το προσφυγικό να είναι έκδηλη, από τη στιγμή που δεν ικανοποιούνται τα αιτήματά του, με κορυφαίο την κατάργηση της βίζας για τους Τούρκους πολίτες. Προσφάτως, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πάγωσε με απόφασή του τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Τουρκίας, σε ένδειξη δυσαρέσκειάς του για το πογκρόμ διώξεων και την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Περνώντας τώρα στην Ευρώπη, ας αναφερθούμε σε τρία γεγονότα που είχαν ξεχωριστή σημασία για την πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, που δεν είναι άλλα από τα δημοψηφίσματα στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιταλία, αλλά και τις προεδρικές εκλογές της Αυστρίας. Ο θρίαμβος του Brexit στις 23 Ιουνίου ήταν κάτι επίσης μη αναμενόμενο, με όλες τις εκτιμήσεις να κάνουν λόγο για νίκη της παραμονής, έως και 2 ημέρες πριν το δημοψήφισμα. Ωστόσο τα προγνωστικά ανετράπησαν, όπως και στην περίπτωση των Η.Π.Α., με τους Βρετανούς να εκφράζουν την αποδοκιμασία τους προς τη γραφειοκρατία των Βρυξελλών και τους χειρισμούς τους σε σημαντικά θέματα, όπως το προσφυγικό και την τρομοκρατία. Επηρεασμένοι από τη ρητορική των υποστηρικτών της αποχώρησης, ψήφισαν υπέρ της αποχώρησης και της επιστροφής στο έθνος – κράτος, με ταυτόχρονη ενίσχυση των αγγλο-αμερικανικών σχέσεων και τη στροφή προς τις πρώην αποικίες στο κομμάτι του εμπορίου (Αυστραλία, Καναδάς κλπ.). Η πλειονότητα των νέων ωστόσο ψήφισε υπέρ της παραμονής, μαζί με το Λονδίνο και τη Σκωτία, δείχνοντας πως τα οφέλη που απορρέουν από τη συμμετοχή στην Ε.Ε., όπως η εσωτερική αγορά, τα προγράμματα κινητικότητας και οι θεμελιώδεις ελευθερίες κίνησης συνιστούν πολύ ισχυρά πλεονεκτήματα για να μείνει η χώρα στην Ένωση. Σημαντικό είναι πως οι διαπραγματεύσεις για την αποχώρηση δεν έχουν ξεκινήσει ακόμη, με το βρετανικό κοινοβούλιο να καλείται, κατόπιν απόφασης του Ανωτάτου Δικαστηρίου του Λονδίνου, να επικυρώσει την απόφαση για έξοδο, κάτι που αναμένεται με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον, με τις φωνές πως ήταν λάθος η απόφαση να εντείνονται όλο και περισσότερο.
Στην Ιταλία, στο δημοψήφισμα της 4ης Δεκεμβρίου, οι πολίτες τάχθηκαν κατά της συνταγματικής αναθεώρησης και του πακέτου μεταρρυθμίσεων για την ανάκαμψη της οικονομίας της χώρας, με τις πιέσεις από τις αγορές να μεγαλώνουν μετά και την ανεπιτυχή ανακεφαλαιοποίηση της τράπεζας Monte dei Paschi di Siena. Οι υποστηρικτές του “όχι” και εν γένει οι Ιταλοί πολίτες υποστήριξαν πως πρόκειται για παρέμβαση στα εσωτερικά τεκταινόμενα και διατύπωσαν και εκείνοι για άλλη μία φορά την αντίθεσή τους στη λιτότητα που καθοδηγείται από τον Wolfgang Schäuble (Βόλφγκανγκ Σόϊμπλε) και τη Γερμανία. Σημαντικό ρόλο έπαιξε το εντεινόμενο ευρωσκεπτικιστικό ρεύμα που αποτυπώνεται μέσω κομμάτων όπως το Movimento 5 Stelle (Κίνημα Πέντε Αστέρων), το οποίο κατέχει και σημαντικές θέσεις στη δημόσια διοίκηση της χώρας, όπως η δημαρχία της Ρώμης. Παράλληλα, φούντωσαν και οι φωνές για πιθανή έξοδο της Ιταλίας από την ΟΝΕ, τη στιγμή που το χρέος της χώρας είναι το μεγαλύτερο στην ευρωζώνη.
Στην Αυστρία, από την άλλη, απεφεύχθη το σενάριο της “πρώτης φοράς ακροδεξιά”, με τον Norbert Hofer (Νόρμπερτ Χόφερ) να ηττάται από τον ανεξάρτητο υποψήφιο Alexander Van der Bellen (Αλεξάντερ Bαν ντερ Μπέλεν), στις προεδρικές εκλογές. Αξίζει να τονίσουμε πως η χώρα είναι από τις πιο αυστηρές σε ό,τι αφορά το προσφυγικό, με συχνότατες επικρίσεις προς τη χώρα μας και την Τουρκία, με την πολιτική της να είναι εξαιρετικά σκληρή, ενώ πολλάκις έχει ταυτιστεί και με την αδιαλλαξία των χωρών του Βίζεγκραντ. Οι Αυστριακοί πολίτες έπραξαν το αυτονόητο, αποφεύγοντας να στηρίξουν έναν ακροδεξιό υποψήφιο, με αντιμεταναστευτική ρητορική και άτεγκτη γραμμή, με χαρακτηριστική μια συνέντευξη με μία ηλικιωμένη επιζήσασα από την περίοδο του ναζισμού, η οποία γλίτωσε από το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς και καλούσε τους πολίτες της χώρας να μην ψηφίσουν τον Hofer, αναλογιζόμενοι τις συνέπειες που θα είχε μια πιθανή εκλογή του για την πορεία της χώρας.
Και σε γεγονότα πιο δυσάρεστα, οι τρομοκρατικές επιθέσεις που έλαβαν χώρα στην Ευρώπη και την Τουρκία καθ’ όλη τη διάρκεια του 2016 καταδεικνύουν ότι ο φόβος κυριαρχεί, ως κατάλοιπο της ισλαμοφοβίας και συνιστά αναπόσπαστο κομμάτι των κοινωνιών, μαζί με τη λαϊκιστική ρητορική που αναπτύσσεται από πολλούς πολιτικούς και διάφορα κινήματα, την οικονομική κρίση και την ανάπτυξη αντιευρωπαϊκών αισθημάτων. Βερολίνο, Βρυξέλλες, Νίκαια, η δολοφονία του Ρώσου πρέσβη στην Άγκυρα στις 19/12 και δεκάδες επιθέσεις στην Τουρκία μέσα στο έτος συνθέτουν το πέπλο τρόμου που δημιουργείται πάνω από την Τουρκία, αλλά και τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με τις απειλές για νέα χτυπήματα να πολλαπλασιάζονται. Πρωταγωνιστικό ρόλο διαδραματίζει το λεγόμενο “Ισλαμικό Κράτος”, το οποίο καθώς βλέπει τα εδάφη του να περιορίζονται τόσο στη Συρία όσο και στο Ιράκ, έχει επιλέξει να στηρίξει ενεργά τη διεξαγωγή τρομοκρατικών επιθέσεων από “μοναχικούς λύκους”, δηλαδή υποστηρικτές του που βρίσκονται στην επικράτεια άλλων χωρών και δρουν μόνοι τους. Στόχοι των επιθέσεων είναι μεγάλες πόλεις των ευρωπαϊκών κρατών και γενικότερα χώρες που βρίσκονται στο συνασπισμό εναντίον του. Ταυτόχρονα συνεχίζει την προπαγάνδα του μέσα από εκτελέσεις αμάχων και αιχμαλώτων, προειδοποιώντας για νέα χτυπήματα μέσα στις γιορτές και αιματοκύλισμα σε πολλές δυτικές πόλεις. Επενδύει, έτσι, στο φόβο που διαρκώς αναπτύσσεται και έχει ως στόχο να προκαλέσει πλήγματα στην αστική φιλελεύθερη δημοκρατία και στον τρόπο ζωής της Δύσης, διατρανώνοντας την αντίθεσή του σ’ αυτό το μοντέλο διαβίωσης. Στηρίζεται στο φανατισμό και την επικοινωνιακή στρατηγική που έχει ως στόχο την στρατολόγηση μελών στην Ευρώπη, κυρίως όσων δεν μπόρεσαν να ενσωματωθούν στις ευρωπαϊκές κοινωνίες και όσων είναι κομμάτι των ισλαμικών κοινοτήτων που έχουν δημιουργηθεί.
Ολοκληρώνοντας την ανάλυσή μας, το 2016 ήταν γεμάτο από συμβάντα με ξεχωριστή σημασία για την πορεία του πλανήτη και το καθένα από μόνο του επηρέασε καθοριστικά τις διεθνείς σχέσεις, αλλά και τις αποφάσεις που λαμβάνονται απο τους διαμορφωτές πολιτικής. Το 2017 έχει κι αυτό με τη σειρά του γεγονότα με σημαίνουσα βαρύτητα για την πορεία του κόσμου και της Ευρώπης, με τις εκλογές στη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ολλανδία να κλέβουν την παράσταση. Σε κάθε περίπτωση χρειάζεται λογική, σύνεση και ορθολογισμός, διότι η διεθνής πολιτική είναι μια σκακιέρα που απαιτεί προσεκτικές κινήσεις και λογικούς χειρισμούς, έτσι ώστε να μη μεταβληθούν οι λεπτές ισορροπίες που υπάρχουν παγκοσμίως. Αναμένουμε από τους διαμορφωτές πολιτικής να το πράξουν και να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για ευημερία και εξάλειψη των ανισοτήτων παγκοσμίως.
Χρόνια πολλά και ευτυχισμένο το 2017, με υγεία!
