Εγκεφαλος: Ο μυθος του 10%

Οι έρευνες στη χώρα μας, αλλά και αλλού, βρίθουν αποδείξεων της εξοργιστικά μεγάλης έκτασης που έχουν πάρει οι παντός είδους αντιεπιστημονικές, συνομωσιολογικές και «ανεξήγητες» θεωρίες που μεταβάλλονται με τον καιρό σε εδραιωμένες πεποιθήσεις μελών του πληθυσμού. Νομίζω πως πάντα λίγο πολύ αυτές οι ιδέες κέντριζαν το ενδιαφέρον του κοινού και έπειθαν ορισμένους. Τα τελευταία ωστόσο χρόνια με την έκρηξη της χρήσης του Διαδικτύου και της ελεύθερης κυκλοφορίας της πληροφορίας τα πράγματα έγιναν πολύ χειρότερα. Για να το θέσω διαφορετικά ταυτόχρονα με την ελευθερία διακίνησης της γνώσης, ιδεών και πληροφοριών, απέκτησε αστρονομική ταχύτητα και η διάδοση της ανθρώπινης βλακείας.

Ποιος από εμάς άραγε δεν έχει έρθει έστω και μια φορά στη ζωή του αντιμέτωπος με τον μύθο ότι χρησιμοποιούμε μόλις το 10% του εγκεφάλου μας; Η ιδέα εκείνη που προβάλλοντας την ανικανότητα του ανθρώπου να ενεργοποιήσει το υπόλοιπο 90% του εγκεφάλου του, οραματίζεται και φαντασιώνεται την ανάδυση κάποιου υπερανθρώπου με υπερφυσικές ικανότητες.

Γιατί είναι άραγε τόσο γνωστός αυτός ο μύθος; 

Ο πρώτος και βασικότερος λόγος διάδοσης αυτού του μύθου εντοπίζεται στην συστηματική καλλιέργειά και προβολή του από τη mainstream κουλτούρα. Τηλεοπτικές σειρές και διάσημες κινηματογραφικές ταινίες έχουν όχι απλώς αναπαράξει αλλά και στηριχτεί πάνω σε αυτόν. Ταινίες όπως η Απόλυτη Ευφυΐα  (Limitless), Λούσι (Lucy) και πλήθος άλλων κατασκευάζουν με πειστικότητα την ονείρωξη του «τι θα γινόταν αν χρησιμοποιούσαμε ολόκληρο τον εγκέφαλό μας!»

Πως ξέρουμε ότι ο μύθος δεν είναι η αλήθεια;

Μπορεί να υπάρχουν πολλά ακόμη πράγματα που αναμένουν να αποκαλυφθούν για τον ανθρώπινο εγκέφαλο, οι επιστήμονες όμως τον μελετούν ήδη αρκετό καιρό για να έχουμε μία θεμελιώδη εικόνα της λειτουργίας του.

Ένα πράγμα που έχουμε μάθει είναι ότι χάνουμε ειδικές λειτουργίες όταν συγκεκριμένα μέρη του εγκεφάλου έχουν υποστεί βλάβη από κάποια ασθένεια ή κάποιον τραυματισμό. Για παράδειγμα, η βλάβη σε ένα ορισμένο σημείο στον εγκέφαλο θα μπορούσε να αφαιρέσει την ικανότητα του ασθενούς να μιλήσει, αφήνοντας ανέπαφες όμως άλλες ικανότητες. Μελετώντας αυτές τις τυχαίες βλάβες του εγκεφάλου, οι επιστήμονες κατάφεραν να καταγράψουν τα επιμέρους σημεία του και τις λειτουργίες των διαφόρων τμημάτων του. «Σήμερα, ολόκληρος ο εγκέφαλος έχει χαρτογραφηθεί με εκτεταμένη λεπτομέρεια» δήλωνε ήδη το 1999 ο νευρολόγος Steven Novella.

Οι σύγχρονοι επιστήμονες χρησιμοποιούν εξελιγμένες μηχανές σάρωσης για να δουν ποια τμήματα του εγκεφάλου είναι ενεργά και πότε. Τα εγκεφαλογραφήματα δείχνουν σαφώς ότι χρησιμοποιούμε ολόκληρο τον εγκέφαλο μας στην καθημερινή μας ζωή.

Αλλά ακόμα κι αν δε γνωρίζαμε με βεβαιότητα αν χρησιμοποιούμε ολόκληρο τον εγκέφαλό μας, θα μπορούσαμε να το μαντέψουμε μόνο και μόνο από την ενέργεια που δαπανά ο εγκέφαλός μας για τη λειτουργία του. Παρότι το μυαλό αποτελεί μόνο ένα μικρό μέρος του σώματός μας, χρησιμοποιεί το ένα πέμπτο της προσλαμβανόμενης από το σώμα μας ενέργειας και του οξυγόνου. Αν δε χρησιμοποιούσαμε επαρκώς το μυαλό μας, δεν θα είχαμε εξελίξει κάτι τόσο ακριβά τροφοδοτούμενο.

Μπορεί να μη γνωρίζουμε το πώς ξεκίνησε ο μύθος του 10%, εκείνο όμως που μας επιβεβαιώνει η επιβίωσή του είναι πως οι άνθρωποι συχνά προτιμούν να πιστεύουν σε ψεύτικα γεγονότα και δεισιδαιμονίες από το να παρακολουθούν τα επίσημα επιστημονικά πορίσματα. Οι αιτίες αυτής της συμπεριφοράς πρέπει να μελετώνται ώστε να προλαμβάνονται, ειδικά σε καιρούς που οι πληροφορίες μας βρίσκουν παντού, στον υπολογιστή του σπιτιού, της δουλειάς, στο tablet και στο κινητό μας, ενώ ο χρόνος για να ελέγξουμε τις πηγές και τις αποδείξεις είναι όλο και περισσότερο περιορισμένος.

Παρότι δημοσιεύω αυτήν την ταπεινή προσέγγιση του θέματος για να ενημερωθούν το δυνατόν περισσότεροι παραμένω βαθιά απαισιόδοξη, με πρόβλεψη ότι αυτή και άλλες απάτες θα συνεχίσουν να υπάρχουν δυναμικά στο χρόνο, καθώς είναι βαθιά ριζωμένες στην αντιορθολογική κουλτούρα που διέπει τους καιρούς μας.